Na današnji dan, 23. oktobra 1789. godine, u Zemunu, rođen je Dimitrije Davidović, srpski novinar, publicista, diplomata, državnik i tvorac prvog srpskog Ustava.
Školovao se u Sremskim Karlovcima, Pešti i Kežmarku, a u Beč je otišao radi studija medicine, koje je ubrzo napustio da bi se posvetio novinarstvu i nacionalnom radu.
Počeci srpskog novinarstva: „Novine serbske“
Zajedno sa Dimitrijem Frušićem, Davidović je 1813. godine u Beču osnovao prvi srpski list – „Novine serbske“, koje su izlazile do 1821. godine.
Ove novine označile su početak modernog srpskog novinarstva i odigrale ključnu ulogu u očuvanju nacionalne svijesti Srba u Habzburškoj monarhiji.
Pored „Novina“, Davidović je u Beču pokrenuo i književni list „Zabavnik“, okupivši najistaknutije srpske književnike tog doba.
Od novinara do državnika
Nakon što je napustio Beč, Davidović je 1821. godine došao u Srbiju, gdje je stupio u službu kneza Miloša Obrenovića kao njegov sekretar.
Ubrzo je postao jedan od najbližih saradnika kneza:
- 1834. godine imenovan je za ministra spoljnih poslova,
- a potom i ministra unutrašnjih poslova Srbije.
Kao popečitelj prosvjete, osnivao je škole, podsticao izdavaštvo i uređivao „Srpske novine“, koje su bile nastavak njegovih bečkih „Novina serbskih“.
Sretenjski ustav – temelj moderne srpske državnosti
Političke tenzije između kneza Miloša i srpske vlastele dovele su 1835. godine do potrebe za novim ustavom.
Davidović je dobio povjerenje da izradi prvi srpski ustav, dokument koji će ostati poznat kao Sretenjski ustav.
- Sadržavao je 14 glava i 142 člana
- Potpisan je od strane Jevrema Obrenovića u ime kneza Miloša, na Sretenje, 15. februara 1835. godine
- Izuzetno liberalan, pod snažnim uticajem francuskog ustava iz 1830. i američke deklaracije o nezavisnosti
Ustav je sadržavao i znameniti član:
„Rob kada stupi na srpsku zemlju, onoga časa postaje slobodan.“
Istoričari ističu da je time Srbija smjelo iskoračila ka svojoj suverenosti i dokazala da teži slobodi i pravdi.
Reakcije velikih sila i pad u nemilost
Liberalna rješenja Sretenjskog ustava izazvala su oštre reakcije Rusije, Austrije i Osmanskog carstva, koje su u njemu vidjele opasan presedan.
Dimitrije Davidović ostao je simbol prosvjećenosti, liberalizma i novinarske etike. Bio je čovjek koji je, u vrijeme kada je to bilo „drskost“, imao hrabrosti da Srbiju pretvori u modernu državu. „Imati Ustav tada je značilo drskost, ali u stvari – to je bila volja za slobodom,“ Njegova djela, ideali i vizija nadživjeli su vrijeme u kojem je živio i ostali duboko urezani u temelje srpske državnosti.
Pod pritiskom ovih sila, knez Miloš je morao da ukine ustav, a Davidović je pao u nemilost.
Iako je izgubio položaj, ostao je upamćen kao hrabar i dosljedan borac za slobodu, čovek koji nije pristajao na cenzuru čak ni kao urednik „Srpskih novina“.
Posljednje godine i prva sahrana
Davidović je poslednje tri godine života proveo u Smederevu, gdje je umro 6. aprila 1838. godine, živeći u relativnom siromaštvu, bez bliskih članova porodice.
- Prvobitno je sahranjen na prostoru nedaleko od sadašnje crkve, na neoznačenom mjestu
- 1888. godine, prilikom pedesetogodišnjice njegove smrti, ostaci su njegovi posmrtni ostaci su svečano prenijeti na današnje mjesto, gdje se nalazi spomen-grobnica.
Na njegovom nadgrobnom spomeniku od studeničkog mermera stoji natpis koji je sam napisao: „Dimitrije Davidović, sav Srbin.“ Njegov grob, kao i sjećanje na njega, Smederevci njeguju do danas.
(Glas Srpske)