Pravoslavna crkva, 28. juna, slavi Vidovdan – praznik Svetog velikomučenika kneza Lazara i svetih srpskih mučenika. Knez Lazar je bio jedan od velikana koji su vladali srpskim carstvom poslije smrti cara Dušana.
Vidovdan je za Srbe poseban dan, datum mitskih razmjera, sinonim za velika stradanja, ali i pobjede i nacionalna nadahnuća. Od Kosovskog boja, preko Prvog svjetskog rata, do danas, Vidovdan je ostao duboko usađen u svijest naroda. Uz krsnu slavu, fenomen boja na Kosovu predstavlja drugu specifičnost srpskog pravoslavlja, gdje je tragedija te bitke, koja je označila početak kraja srpske srednjovjekovne države, izdignuta iznad istorijske realnosti i pretvorena u nacionalni mit svenarodnog iskupljenja. Zato se i uoči ovogodišnje proslave u Gračanici ne može zaboraviti činjenica da se sudbina Srba vijekovima određivala, lomila 28. juna (15. jun po julijanskom kalendaru). – Vidovdan je glavna patriotska i duhovna komponenta srpskog naroda, koja je doduše doživjela zamah tek u 19. vijeku sa nastankom nove nacionalne svijesti. U istoriji Evrope nije bilo mnogo tako spektakularnih bitaka kao što je Kosovski boj, u kojem su poginula oba vladara. Takav događaj je bio predodređen da postane mit. To što su se kasnije na ovaj datum, namjerno ili slučajno, odigrali i mnogi drugi događaji, samo je pojačalo mit o Vidovdanu – objašnjava istoričar Predrag Marković. Evo nekih najznačajnijih događaja koji su se desili na ovaj dan: KOSOVSKI BOЈ (1389): Nijedan drugi događaj ne simbolizuje srpsku istoriju kao bitka na Kosovu. Kroz vijekove, ona prati Srbe kroz priče o herojstvu, žrtvovanju, opredijeljenju za carstvo nebesko umjesto carstva zemaljskog, o porazu iz koga smo se duhovno uzdigli. Stradanje srpskih boraca na Kosovu je poistovećeno sa Hristovim stradanjem i osnovnim idejama hrišćanske vjere. – U ovakvoj interpretaciji veliku ulogu je imala crkva. Knez Lazar je bio njen darodavac, zaštitnik i miljenik, pa je Kosovski boj glorifikovan, dok je Marička bitka, iako istorijski značajnija, ostala u drugom planu. Јedan od razloga je i lokacija bitke, jer je Kosovo imalo mnogo veći značaj za Srbe – objašnjava istoričar Čedomir Antić. NESTALO PLEMSTVO ISTORIČAR Predrag Marković smatra da je pored najave gubitka srpske države, boj na Kosovu imao još jedan kobni usud za Srbe. – Poslije boja na Kosovu nestalo je i srpsko plemstvo, od čega se do danas nismo oporavili – uvjeren je Marković. KONVENCIЈA SRBIЈE I AUSTROUGARSKE (1881): U zamjenu za potpunu ekonomsku i spoljnopolitičku potčinjenost Beču, srpska država i dinastija Obrenovića su kao kraljevina dobile međunarodno priznatu nezavisnost. Bila je to samo najava mnogih prelomnih tačaka, kada je Srbija morala da bira između Istoka i Zapada. – Ne bi bilo dobro da današnja politička elita mora da donosi tako teške odluke, odnosno da dođe u situaciju u kojoj su tada bili Obrenovići, s obzirom na to da je konvencija sa Austrougarskom predstavljala jednu vrstu kapitulacije – kaže Predrag Marković. BALKANSKI RAT (1913) Samo nekoliko časova po okončanju vidovdanskog praznovanja 28. juna, Bugari su izveli napad na Bregalnici, što je bio uvod u Drugi balkanski rat. PRINCIP UBIЈA FERDINANDA (1914): Dolazak austrougarskog prestolonasljednika u Sarajevo na Vidovdan trebalo je da ponizi i disciplinuje neposlušne Srbe u carevini. Ipak, na krilima kosovskog mita o žrtvovanju, Gavrilo Princip je ubio Ferdinanda. Usljedilo je novo veliko srpsko stradanje, ali i nacionalno uzdignuće, u koje su vjerovale sve generacije od 1389. godine. VERSAЈSKI SPORAZUM SA NjEMAČKOM (1919): Iako se ovaj događaj sasvim slučajno odigrao 28. juna, na najbolji način simbolizuje kraj Prvog svjetskog rata, s obzirom na to da je rat i počeo napadom na Srbiju. VIDOVDANSKI USTAV SHS (1921): Već u procesu stvaranja najvišeg pravnog akta buduće Јugoslavije bili su vidljivi potencijalni politički sukobi, koji će razarati zemlju narednih decenija. DONIЈETA REZOLUCIЈA INFORMBIROA (1948):Јoš jedan Vidovdan, kada je Srbija, tada unutar Јugoslavije, morala da bira između Istoka i Zapada. USPON MILOŠEVIĆA NA GAZIMESTANU (1989):Upravo na Vidovdan Slobodan Milošević se ustoličio u nacionalnog vođu i poveo Srbe u događaje za koje nisu bili nimalo spremni. Јedna od proslava Vidovdana koja će biti upamćena je i proslava 600 godina od Kosovske bitke, 1989. godine na Gazimestanu. Po procjenama domaćih medija, na Gazimestanu je bilo prisutno između milion i dva miliona ljudi. Po agenciji Rojters, oko 300.000. Proslavi je prisustvovalo gotovo kompletno Predsjedništvo SFRЈ, na čelu sa Јanezom Drnovšekom. Јedini iz predsjedništva SFRЈ koji je bojkotovao Gazimestan je bio predstavnik SR Hrvatske Stipe Šuvar. Proslavi je prisustvovao i cjelokupan vrh Srpske pravoslavne crkve. Centralni govor održao je Slobodan Milošević, tadašnji predsjednik Predsjedništva SR Srbije. SRBI U HRVATSKOЈ (1990): Sa namjernom simbolikom, amandmanima na Ustav Hrvatske, Srbi su 28. juna 1990. prestali da budu konstitutivni narod ove republike. VIDOVDANSKI SABOR OPOZICIЈE (1992): Iako u sijenci 9. marta, ovo su bili najveći protesti protiv Miloševića u organizaciji DEPOS-a. Bili su i okidač za buduće demonstracije. MILOŠEVIĆ ISPORUČEN HAGU (2001): Tačno 12 godina posle Gazimestana, Milošević je izručen sudu u Hagu. Datum izručenja gotovo da je izazvao više kritika nego sam događaj. Nacionalno poniženje ili namjerno pružena prilika Miloševiću da ponovo na Vidovdan uđe u istoriju, „kao borac protiv svjetske nepravde“ – dilema je oko koje do danas traju sporenja.